Bu sayfa “Tarihsel süreçte Türk devletlerinde yönetim şekli ve egemenlik anlayışındaki değişim ve sürekliliği fark eder.” Kazanımına uygun olarak hazırlanmıştır.
TANZİMAT FERMANI
XIX. yüzyılda Osmanlı padişahı II. Mahmut bozulmaya başlayan divan teşkilatını kaldırarak yerine nazırlıkları kurdu.
1839 yılında Tanzimat Fermanı ilan edildi. Fermana göre kanun önünde herkes eşit sayıldı. Vergi ve askerlik konularında yeni düzenlemeler yapıldı. İlk kez bu ferman ile Osmanlı Devleti hukukun üstünlüğünü kabul etti. Tanzimat Fermanı demokratikleşme yolunda atılmış ilk önemli adımdır. Tanzimat Döneminde Avrupa’da eğitim gören ve Fransız İhtilali’nin yaydığı fikirlerden etkilenen Osmanlı aydınlarına göre devleti dağılmaktan kurtarmak için bir anayasa hazırlanmalı ve meclis açılmalıydı. II. Abdülhamit’in sadrazamlığa getirdiği Mithat Paşa ilk anayasa olan Kanunuesasiyi hazırladı.
1876 yılında II. Abdülhamit Döneminde Meşrutiyet yönetimine geçildi. İlk anayasamız olan Kanunuesasi yürürlüğe girdi. Böylece halk kısıtlı da olsa ilk defa seçme ve seçilme hakkını kullandı. Halkın seçtiği Müslüman ve gayrimüslim 115 üyeden olan Mebusan Meclisi ve 26 üyesi bulunan ve tamamı padişah tarafından seçilen Ayan Meclisi açıldı.
İlk anayasanın kabul edilmesinin önemini açıklayınız?
Tanzimat Fermanı'nın başlıca esasları (maddeleri) kısaca şu şekilde özetlenebilir:
1. Osmanlı vatandaşları arasında hukuksal eşitlik sağlanacak, kanun önünde herkes eşit sayılacaktır.
2. Bütün Osmanlı vatandaşlarının canı ve malı devletin güvencesi altında olacak, Hristiyan, Müslüman vb. ayrımlar yapılmayarak devlet herkesin ırz ve namusunun korunması için her türlü tedbiri alacaktır.
3. Her bireyden geliri oranında vergi talebinde bulunulacaktır. Vergi toplanmasındaki adaletsizliklerin önüne geçilecektir.
4. İltizam usulü kaldırılacaktır.
5. Rüşvet ve adam kayırma olaylarına son verilecektir. Halkın devlete ve yöneticilere güven duyması için çaba sarf edilecektir.
6. Kanunlar şeriat esaslarına uygun olacak, Kanunların her gücün üstünde olduğunu kabul edilecektir.
7. Mahkemeler halka açık olacak ve hiç kimse yargılanmadan cezalandırılmayacaktır.
8. Askere alımlar ve terhisler yeniden düzenlenecektir. Askerlik dört veya beş yıl ile sınırlandırılacaktır.
9. Gizli idamlar ve zehirlemeler yapılmayacaktır.
10. Osmanlı vatandaşı olan herkes askerlik yapacaktır. Askerlik ocak görevi olmaktan çıkıp Vatan görevi haline getirilecek, Azınlıklar da askere alınacaktır.
11. Davalar kanuna uygun olarak açık bir şekilde görülecektir.
12. Yapılan fermana uyulacağına ulema dahil bütün yöneticiler yemin edecektir.
13. Müsadere sadece suçlu bulunan şahsın malına uygulanacak, mirasçılar bu durumlardan etkilenmeyecektir.
14. Devlet yöneticileri belli günlerde toplanacak, fikirlerini özgürce beyan edecek ve gerekli kanunların çıkarılmasını sağlayacaktır.
15. Tüm vatandaşlar mal ve mülküne sahip olacak ve bunları miras olarak bırakabilecektir.
16. Ferman halka ilan edilecek ve yabancı elçilere resmi biçimde duyurulacaktır.
Tanzimat Fermanı'nın önemi kısaca şu şekilde özetlenebilir:
1. Osmanlı Devleti'nde anayasacılık faaliyetlerinin başlangıcıdır.
2. Kanunun her gücün üstünde olduğu kabul edilmiştir.
3. Mülkiyet hakkı devlet güvencesi altına alınmıştır.
4. Batılılaşma hareketleri hız kazanmıştır. Avrupa'yı daha iyi anlayan aydınlar yetişmeye başlamıştır.
5. Sened-i İttifak ile kısmi bir şekilde kısıtlanan padişahın yetkilerinin kapsamı, Tanzimat fermanı artmıştır.
6. Yeni mahkemeler açılmış ve Avrupa tipi hukuk kuralları yerleşmeye başlamıştır.
7. Tanzimat Fermanı padişahın iradesine bağlı olarak gelişmiştir. Halktan talep edilen istekler üzerine çıkarılmamıştır.
8. Tanzimat Fermanı yalnız devleti kalkındırmayı değil milleti de refaha kavuşturmayı amaç edindiğinden, Osmanlı Devleti'nin halk için var olduğunu gösteren ilk örnektir.
9. Müslüman ve Gayri Müslim ayrılığına son verilemek istendiğinden Millet sistemi ve Reaya anlayışı terk edilmiştir.
10. Anayasacılık alanında önemli bir belge olmuştur.
11. Kanunu her şeyin üstünde tutması Hukuk devleti olma yolunda atılan ilk adım olduğunun göstergesidir.
Tanzimat Fermanı'nın sonuçları kısaca şu şekilde özetlenebilir:
1. Osmanlı padişahı, yapılan fermana uyacağına yemin etmiştir.
2. Osmanlı padişahı, kendi rızası ile yetkilerinin sınırlandırılmasına izin vermiştir.
3. Osmanlı padişahı, kanunun üstünlüğü ilkesini benimsediğini göstermiştir.
4. Osmanlı Devleti'nde anayasacılık hareketlerinin başlamasında önemli rol oynamıştır.
5. Kişisel hak ve özgürlüklerin gelişmesine büyük ölçüde katkıda bulunmuştur.
6. Fermanın halktan gelen talep üzerine değil, padişah tarafından hazırlatılması sebebi ile halk tarafından yeterince anlaşılamamıştır.
7. Fermanın açıklanması ve anlaşılabilmesi için Anadolu ve Rumeli'ye memurlar gönderilmek zorunda kalınmıştır.
8. Şeri mahkemelerin yanında Avrupa Hukuk kurallarına uygun yeni mahkemeler oluşturulmuştur.
9. Mahkemelerin çeşitliliği sebebi ile farklı kurallar uygulanmaya başlamış, ülke topraklarındaki hukuk birliği bozulmaya başlamıştır.
10. Batılılaşma hareketleri hız kazanmıştır. Batılıları anlayan aydınlar yetişmeye başlamıştır.
11. Avrupalı Devletlerin azınlıkların haklarını bahane ederek devletin iç işlerine karışması engellenmeye başlamıştır.
12. Azınlıkların bağımsız olmak için ayaklanmalarının önüne geçilmiştir.
13. Tercüman-ı Ahval, Tasvir-i Efkar ve Ceride-i Havadis isminde yeni gazeteler çıkmıştır.
14. Halk aydınlanmaya, çevresinde olup bitenleri değerlendirmeye başlamıştır.
15. Okuma yazma önem kazanmaya başlamıştır
16. Toplum kültürel anlamda gelişmeye başlamıştır.
17. Mısır'a karşı İngiltere'nin desteği alınmıştır.
18. Rusya'nın boğazlar üzerindeki isteklerine karşı Avrupa'dan destek alınmıştır.
Tanzimat Fermanı'nın getirdiği yeni esaslar ve önemi kısaca şu şekilde özetlenebilir:
1. Can ve Mal güvenliği,
2. Mal edinme ve miras hakkı,
3. Vatandaşlık esasları,
4. Açık yargılama hakkı,
5. Gelire göre vergi ödeme hakkı,
6. Askerliğin vatandaşlık görevi olması,
7. Askerliğin süresinin sınırlandırılması,
8. Kanun önünde herkesin eşit olması,
9. Hukukun üstünlüğü prensibi,
10. Devlet güvencesi,
11. Suçların kişisel olması,
vb. esasları ve haklarını Osmanlı vatandaşlarına kazandırması açısından yapılan ıslahatlar içerisinde önem kazanmıştır.