Bu sayfa “Tarihsel belgelerden yola çıkarak insan haklarının gelişim sürecini analiz eder.” ve “Demokratik yönetimlerde yaşama hakkı, kişi dokunulmazlığı hakkı, din ve vicdan özgürlüğü ile düşünce özgürlüğüne sahip olunması gerektiğini savunur.” Kazanımlarına uygun olarak hazırlanmıştır.
HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİMİZ
İnsanların temel hak ve özgürlüklerini elde etmek için verdikleri mücadelenin demokratik yönetim anlayışını ortaya çıkardığını biliyorsunuz. Bu temel hak ve özgürlükler; anayasalar, sözleşmeler ve çeşitli bildirgelerle yasal güvence altına alınmıştır.
Anayasa'da da yer alan bu temel hak ve özgürlüklerden bazıları şunlardır:
• Kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı
• Zorla çalıştırma yasağı
• Kişinin hürriyeti ve güvenliği
• Özel hayatın gizliliği ve korunması
• Yerleşme ve seyahat hürriyeti
• Din ve vicdan hürriyeti
• Düşünce ve kanaat hürriyeti
• Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti
• Bilim ve sanat hürriyeti
• Toplantı hak ve hürriyetleri
• Mülkiyet hakkı
Size göre temel hak ve özgürlüklerin Anayasa tarafından güvenceye alınmasının sebebi ne olabilir?
İnsan haklarının gelişimini etkileyen faktörler:
-
Düsünürler ve hukukçular
-
Çesitli uygarlıklar
-
Çesitli dinler
-
Yöneticilerin keyfî uygulamaları
-
Işkenceler
-
Kölelik
-
Yazılı yasaların çıkarılmasıdır.
Tarih boyunca insanlar arasında çıkan problemler karşısında hangi yasal düzenlemeler getirildiğini çeşitli belgelerden okuyalım.
HAMMURABİ YASASI
(MÖ 1795–1750)
Bazı maddeler:
• Bahçe sahibinin izni olmaksızın herhangi bir adam bir ağacı kesip bahçeye devirirse bunu malıyla öder.
• Eğer bir adam başka bir adamın gözünü çıkarırsa onun da gözü çıkarılır.
• Bir adam kendisi ile eşit olan birinin dişini kırarsa onun da dişi kırılır.
• Bir inşaatçı, herhangi bir kişi için inşa ettiği binayı sağlam yapmaz da ev yıkılır ve ev sahibi ölürse, inşaatı yapan öldürülür.
Babil Kralı Hammurabi'nin yasalarındaki cezaların ağır olmasının sebepleri neler olabilir?
VEDA HUTBESİ (632)
Bazı maddeler:
• Bütün Müslümanlar kardeştir. Bir Müslüman'a kardeşinin kanı da, malı da
helal olmaz. Fakat malını gönül hoşluğu ile vermişse o başkadır.
• Arabın Arap olmayana, Arap olmayanın da Arap üzerine üstünlüğü yoktur. Hepiniz Adem'in çocuklarısınız, Adem ise topraktandır.
• Sizin kadınlar üzerinde hakkınız, kadınların da sizin üzerinizde hakkı vardır.
• Kimin yanında bir emanet varsa, onu hemen sahibine versin.
• Kimse kendi suçundan başkası ile suçlanamaz. Baba, oğlunun suçu üzerine, oğlu
da babasının suçu üzerine suçlanamaz.
Bundan yaklaşık 1380 yıl önce Hz. Muhammed'in Veda Hutbesi'nde yer alan maddeleri, insan hakları açısından değerlendiriniz.
MAGNA CARTA LİBERTATUM (1215)
(İngiltere kralının yetkilerini sınırlandıran ilk belge)
• Krallığımızda, ülkemizin genel meclisinin izni olmadıkça zorla, askerlik hizmeti karşılığı olarak vergi ya da yardım parası alınamaz.
• Özgür bir adam suçun derecesine göre küçük bir suç için yalnızca para cezasına
çarptırılabilir. Büyük çaplı bir suç, suçun büyüklüğüne göre para cezasına çarptırılabilir ve bir tüccar da malları korunarak aynı şekilde cezalandırılabilir.
• Bundan böyle hiçbir hâkim herhangi bir kimseyi ilgili olayda doğru ve güvenilir deliller ortaya koymadan dava edemez.
• Kimseye hakkı ya da adaleti satmayacağız, men etmeyeceğiz ya da geciktirmeyeceğiz.
• ... İngiliz Kilisesinin özgür olacağını, ülkemizdeki vatandaşların belirtilen bütün yerlerde yukarıda geçen özgürlüklere... sahip olmasına karar verdik.
Osmanlı Devleti'nde en uzun süre padişahlık yapan Sultan Süleyman'a yapmış olduğu yasal düzenlemelerden dolayı Kanuni ismi verilmiştir.
Kanuni Sultan Süleyman, Osmanlı Devleti'nin başında iken devlet en parlak dönemini yaşıyordu. Avrupalılar bu yüzden ona "Muhteşem Süleyman" demişlerdir.
KANUNİ'NİN KANUNLARI
Bazı maddeleri şunlardır:
• Bir kişi bir başkasını ok, bıçak veya nacak ile yaralarsa önce bir ceza verilir.
Ayrıca zengin ise iki yüz akçe alınır. Orta hâlli ise yüz akçe alınır. Fakir ise elli akçe alınır.
• Bir kişi bir bahçeden izinsiz bir nesne alırsa iki sopa karşılığında bir akçe alınır.
• Bir yerde misafir olarak kalan kişinin malı çalındığında hırsızı oradaki kişiler bulurlar. Eğer bulamazlar ise zararı karşılarlar.
Kanuni'nin birçok konuda yasa yapmış olmasını neye bağlıyorsunuz?
FRANSIZ İNSAN VE YURTTAŞ HAKLARI
BİLDİRGESİ (26 AĞUSTOS 1789)
• İnsanlar, hakları yönünden özgür ve eşit doğarlar ve yaşarlar.
• Egemenliğin özü, esas olarak ulustur.
• Özgürlük başkasına zarar vermeyecek her şeyi yapabilmektir.
• Yasa ancak toplum için zararlı davranışları yasaklar.
• Her insan, suçlu olduğuna karar verilinceye kadar suçsuzdur.
• Hiç kimse inançları nedeniyle rahatsız edilemez.
Size göre bildirgenin en önemli maddesi hangisidir? Niçin?
KANUNIESASİ (23 ARALIK 1876)
• Osmanlıların tümü kişi özgürlüğüne sahiptir. Başkalarının özgürlüğüne tecavüz etmemekle sorumludur.
• Basın kanun çerçevesinde serbesttir.
• Eğitim serbesttir. Her Osmanlı genel ve özel eğitim alabilir.
• Herkes malını ve mülkünü istediği gibi kullanabilir. Gerekli olmadığı sürece ve kanuna uygun olmak şartıyla değeri peşin verilmedikçe kimsenin malı elinden alınamaz.
• İşkence ve her türlü eziyet kesinlikle ve tamamen yasaktır.
Osmanlıların 600 yılı aşkın süreyle varlığını devam ettirmesini, yasalara verdiği önem açısından değerlendiriniz.
AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ
(4 KASIM 1950)
• Herkesin yaşam hakkı yasayla korunur.
• Hiç kimseye işkence yapılamaz.
• Hiç kimse, köle ve kul olarak tutulamaz.
• Hiç kimse zorla çalıştırılamaz.
• Herkes özgürlük ve güvenlik hakkına sahiptir.
• Herkes; düşünce, vicdan ve din özgürlüğüne sahiptir.
• Herkes barışçı amaçlarla toplantılar yapma... haklarına sahiptir.
Sözleşmeci taraflar, kendi yetki alanları içinde bulunan herkese bu sözleşmenin 1. Bölümünde açıklanan hak ve özgürlükleri tanırlar.
Türkiye'nin, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ni imzalayan ülkelerden birisi olması ne anlama gelmektedir? Araştırınız.
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER İNSAN HAKLARI
EVRENSEL BİLDİRGESİ
(10 ARALIK 1948)
• Bütün insanlar eşit haklara sahip olarak özgür doğarlar.
• Irk, dil, din ... ya da başka bir nedenden dolayı ayrım söz konusu olmaksızın herkes bu bildirgeden yararlanır.
• Yaşamak, özgürlük ve kişi güvenliği herkesin hakkıdır.
• Hiç kimseye işkence yapılamaz.
• Hiç kimse keyfî olarak yakalanamaz, alıkonulamaz ve sürgün edilemez.
• Herkesin bir yurttaşlık hakkı vardır.
• Hiç kimsenin özel yaşamına karışılamaz.
KİŞİ DOKUNULMAZLIĞI HAKKI
(Anayasa, Madde 17)
Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz. Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya muameleye tabi tutulamaz.
Böylece kişinin yaşaması ve vücut bütünlüğü güvence altına alınmıştır.
YAŞAMA HAKKI
(Anayasa, Madde 17):
Herkes yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir.
Yaşama hakkı, bütün hakların temelidir. Savaş, sıkıyönetim ve olağanüstü hallerde dahi durdurulamaz, yok edilemez.
ÖZEL YAŞAMIN GİZLİLİĞİ:
(Anayasa, Madde 20):
Herkes, özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir. Özel hayatın ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz.
Kişilerin özel hayatlarını kendilerinin izni olmaksızın topluma sergilemek doğru değildir.
Özel Yaşam: Meydana gelen herhangi bir olay sadece bir bireyi, o bireyin ailesini veya çalışma arkadaşlarını ilgilendiriyorsa bu olay o insanın özel yaşamına ait bir olaydır.
Genel Yaşam: Meydana gelen bir herhangi bir olay bir kişinin yanı sıra yaşadığı mahalleyi, kenti, ülkeyi veya tüm dünyayı ilgilendiriyorsa o olay genel yaşam içerisinde yer alan bir olaydır.
Örnek: Herhangi bir insanın otomobilinin içinde ailesi ile birlikte sohbet ederek trafikte yol ilerlemesi o kişinin özel yaşamına ait bir olaydır. Fakat aynı bireyin az sonra kendisini ailesiyle yaptığı sohbete kaptırıp dikkatini dağıtması ve kaza yapması genel yaşama yönelik bir olaydır.
BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ:
(Anayasa, Madde 26):
Herkes düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına
veya toplu olarak açıklama hakkına ve yayma hakkına sahiptir.
(Anayasa, Madde 28):
Basın hürdür, sansür edilemez.
Basın özgürlüğü de insanların fikirlerini gazete, dergi, radyo ya da televizyon aracılığı ile insanlara ulaştırma özgürlüğünü içerir.
HABERLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ:
(Anayasa, Madde 22):
Herkes haberleşme özgürlüğüne sahiptir. Haberleşmenin gizliliği esastır.
Bilgisi ve izni olmaksızın hiç kimsenin telefonu dinlenemez, mektupları açılıp okunamaz. Bunlar yasalarla güvence altına alınmıştır.
EĞİTİM VE ÖĞRENİM HAKKI:
(Anayasa, Madde 42):
Kimse, eğitim ve öğretim hakkından yoksun bırakılamaz. Öğrenim hakkının kapsamı kanunla tespit edilir ve düzenlenir. Eğitim ve öğretim, Atatürk ilkeleri ve inkılapları doğrultusunda, çağdaş bilim ve eğitim esaslarına göre, devletin gözetim ve denetiminde yapılır.
İnsanın kendisini geliştirme ve sahip olduğu hakların bilincine varması eğitim yoluyla olur.
SAĞLIK HAKKI:
(Anayasa, Madde 56):
Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir.
Sağlık hakkı insana beden ve tuh sağlığı içinde yaşama isteme hakkını verir.
SEÇME VE SEÇİLME HAKKI:
(Anayasa, Madde 67):
Vatandaşlar, kanunda gösterilen şartlara uygun olarak seçme, seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasi parti içinde siyasi faaliyette bulunma ve halk oylamasına katılma hakkına sahiptir.
Seçme ve seçilme hakkı demokratik toplumlarda temel ilkelerden biridir.
KONUT DOKUNULMAZLIĞI
(Anayasa, Madde 21):
Kimsenin konutuna dokunulamaz. Çeşitli nedenlerle, yasayla yetkili kılınmış kurumların yazılı emri bulunmadıkça; kimsenin konutuna girilemez, arama yapılamaz ve buradaki eşyaya el konulamaz.
İnsanların kendi evlerinde rahatsız edilmeden yaşam sürme hakkı Anayasada güvence altına alınmıştır
Temel Özgürlükler
İnsanların kişiliğini geliştirme ve insanca yaşayabilmesi için başkalarının haklarını ihlal etmeden özgürce yaşayabilmesini sağlayan haklardır. Bu hakların başlıcaları;
Düşünce, kanaat ve ifade özgürlüğü
Basın özgürlüğü
Din ve vicdan özgürlüğü
Haberleşme özgürlüğü
Yerleşme ve seyahat özgürlüğü
Toplantı hak ve özgürlüğü
Bilim ve sanat özgürlüğü,
Bu haklar da devlet tarafından anayasa ve yasalarla koruma altına alınmıştır. İnsanlar bu hak ve özgürlükleri kullanırken, başkalarının hak ve özgürlüklerine zarar vermemek için devletin belirlediği kanunlara uymak zorundadır.